“2020 Yılında Erkekler Tarafından 300 Kadın Öldürüldü, 171 Kadın Şüpheli Şekilde Ölü Bulundu.” http://kadincinayetlerinidurduracagiz.net/veriler/2947/kadin-cinayetlerini-durduracagiz-platformu-2020-raporu
“Covıd-19 etkisiyle geniş tanımlı işsiz sayısı 10,7 milyon! Ümitsiz işsiz sayısı 1.5 milyona ulaştı! İstihdam 896 bin azaldı covıd-19 etkisiyle geniş tanımlı kadın işsizlik oranı yüzde 41’e ulaştı!” https://sendika.org/wp-content/uploads/2021/01/DISK-AR-2021-Ocak-Issizlik-ve-Istihdamin-Gorunumu-Raporu-son.pdf
Sen yürürsün, yürüdükçe özgürleşirsin, şehir özgürleşir
İstanbul kendi gerçekleri gibi neresinden tutularak yazılmaya başlanacağı çok zor zanaat olan bir şehir. Nüfusa orantılı olarak en çok görüşmeyi yaptığımız şehir. Halâ da yapılmakta olan birkaç görüşmesi var. Biz sözlü tarih çalışmamıza ve günlükler toplamaya geçen sene pandemi ile birlikte başlamıştık. İnsanların hayatlarını birdenbire çok sarsan, çok sayıda insanı işsiz bırakan ve giderek yoksullaştığımız bir dönemin içindeyiz. Çok geniş bir kesimin çalışmak zorunda olduğu için koca şehri toplu taşımalarda kalabalık ve sağlık koşullarının önemsenmediği mekanlarda uzun saatler çalışmak zorunda kaldığı ve bir kısmının da evlere sıkışıp kaldığı bir dönem. Ve daha önce de söz konusu ettiğimiz gibi bu durum biz kadınların hayatını evde, işte, sokakta yeniden çok zorlaştırdı hatta şiddetin ve gelirsizliğin artışıyla tahammülü imkânsız hale getirdi. Ve elbette bir de belirsizlik hali hâkim.
“Vallahi iyi evden çalışmaya devam. Pandeminin başından beri çok az gittim ofise ben. Yani iyi de oluyor aslında hani bir şekliyle şey kaygım azalıyor daha doğrusu bu hastalıkla ilgili. Ama şey evde çalışmak kadınlar için çok sıkıntı bir şey (gülüyor). Yaa onu da deneyimledim. Çünkü şey yani gerçekten bütün ev işi, evdeki sorumluluk, öte yandan ofisin sorumluluğu vesaire hepsi birbirine giriyor. Tam bir kimlik kargaşası yaşıyorsunuz.” https://www.bizimhikayemiz.org/ta-istanbul-16
Bir çoklu mekân, çoklu zaman şehri İstanbul hem ucu bucağı olmayarak yayılmış hem de katman katman. Maddi katmanlar, geçirgen dokular, çatlaklar, kırıklar üst üste yığılmış kentsel pratiklerle dolu. Çokça yazılmış silinmiş, üstüne yazılıp çizilenler olmuş; başka ahenkler başka adetlerin biri batmış biri çıkmış; birtakım seslerin bazılarından geriye bir fon müziğinin kaldığı bir şehir. İnat etseniz onu iki boyutlu düşünmeye kalksanız ya da temsil etmeye çalışsanız kaç katlı katmanlı haritalardan görebilirsiniz? Emek, şiddet, … Öte taraftan içinde birkaç yüzyılı dolanabilirsiniz. Zaman zaman içindedir, mekân mekân içinde.
…………..
bende sevgilim yan yana ışır
ılık kasabalar köyler
ben istanbul’a çok benzerim sevgilim,
bir yanım haliç’te bir karabatak
bir yanım samandıra’da saplı samanlı.
ben istanbul’a çok benzerim sevgilim
onca iştiha içinde onca keder.
çın çın bin ses imkanıyken
sesin göbeğinden çatlayıp orada kaldığı yer.
sorunun sorulduğu yerim ben,
cevabın alındığı yer!
bir yanım erguvan bir yanım gül ve laleler
bir yanda serseri otlar, başıboş, plastik çiçekler
kök dal dolanmış duvarda birbirine koyu keder.
Birhan Keskin// İstanbul
Yani “çok-dünyalı”, “çok-mekânlı”, “çok-sesli” bir İstanbul var karşımızda. Bir de kadınların deneyimleri bu çok katmanlılık içinde kurdukları yaşamlar ve bu yaşamları yeniden ve yeniden kurma becerileri var. Birbirimize anlattığımız hikâyelerde deneyimlerimiz yan yana geliyor ve söyleşiyorlar ve farklı karşılaşmalar oluşuveriyor.
Bu koskoca kent bütün karmaşası ve hayhuyu içinde bir yandan görünmezlik bahşediyor. Aslında kadınlar için bir güçlenme alanı görünmezlik. Sanki koca şehrin içinde kendimize ait odalarımız var.
“Evet! Yani İstanbul'da kaybolabiliyorum çünkü. Her yerinde kaybolabiliyorum çok istiyor, çok hoşuma gidiyor. Yani işte ne bileyim Küçük Ayasofya’da herhangi bir işte çay bahçesi gibi yer var mesela off! Çok sakin ya! Ya kimse yokken, gidip oturuyorum mesela. Çok bir şey düşü bir düşümde bir şey yazacaksam, biriyle mesela kimsenin görmesini istemediğim biriyle buluşacaksam eğer çok yakın arkadaşım mesela Taksim'de buluşsan birine denk geliyorsun, Kadıköy artık elini çarpsan herkes falan.” https://www.bizimhikayemiz.org/ta-istanbul-18
Pek çok kadının özgürlük ve güçlenme rotalarıyla da karşılaştık.
“O yüzden İstanbul büyüktü, çok karmaşıktı, çok kalabalıktı. Fakat o kalabalık yani bir yanıyla çok iyi de hissettiriyor beni. Çünkü Ankara'daki o çok küçük yaşadığım kentten sonra görünmez oldum. Kimsenin beni tanımadığı ve bazen dönecek bir yerimin olmadığı, evimin de olmadığı, gece sokakta sabahlanabilen, bir yer olması, İstanbul'un yani o büyüklüğü ve hani bana görünmez olma ihtimali vermesi, beni çok büyülemişti. İstiklal Caddesi tabii ki ilk kentte ilişki kurduğum, mekandı. …Onun dışında da sinema salonlarının toplandığı bir merkez olarak ama aynı zamanda da işte o zamanki gene böyle tek tük kafelerde gün boyu oturup, işte günlük yazıp, kitap okuyup, yalnız sokakta, gün boyu hatta sabaha kadar vakit geçirmenin ve hani böyle planlı, programlı sokağa çıkmak yerine, hani sokakta olmak için, sokakta kalmak için ve yalnız olabilmek yani hani bir şekilde beni çok büyülüyordu. Çok yürüyordum yani özellikle; İstanbul Üniversitesi'nden çıkıp, işte tramvay yolunu takip edip, Galata Köprüsünden geçip, oradan, kütüphaneden yukarı çıkıp, İstiklal’den böyle sürekli yürüdüğüm bir rotaydı…. O yüzden sokak her zaman güvenli hissettiriyordu bana. Hala da öyle hissettiriyor aslında.” https://www.bizimhikayemiz.org/ta-istanbul-22
“Ben yürüyorum, yürüyorum, yürüyorum. Bina çok güzel bir bina, dehşet, her şeyi böyle eski, o dönem şeyleri kalan, daha henüz daha üzerinde şey deformasyon oluşmamış, o pencere, pencereleri, o radyatörleri, her şeyi böyle eskiye ilişkin daha izler var şeyler var.” https://www.bizimhikayemiz.org/ta-istanbul-15
"Bu şehre gelip kendini, şehri keşfeden, kendi rotalarında kadınlığını, şehri ve çoğu zaman politikleşme süreçlerini kurarken; kadınlar çok yürürlerken bu sokakları, çok da okumaya veriyorlar kendilerini.
“Böyle şey; 7/24 okuduğum bir aralıktı. Ve işte asosyal olduğum için de İstanbul'u tanıma anlamında, her yere yürüdüğüm ve hani keşif yaşadığım bir dönemdi. Bence bayağı keyifliymiş hani...Tek başına yapılan aktivite anlamında. Ya şehrin şemasını çıkardığım, mahallelerin birbirlerinden farklarını gördüğüm, ondan sonra ve sadece hani mahallelerin değil şeyin de kültür de değişiyor, bina yapıları bile değişiyor. Üç aşağı beş yukarı aynı şeyler vardı. Ama dizilim değişiyor, balkonların yönü değişiyor, balkonsuzlukları görüyorsun aynı zamanda. Ondan sonra, sokakların genişlikleri bile değişiyor. O dar sokakların, he, bazıları çok samimi, bazları çok karanlık, bazılarını sırtında yük var, bazıları hani “ben bilerek böyle yaptım!”, tadında (gülüyor). Ama ben bu sokak ve şeyi, kapıları da zaten çocukluğumdan da çok severim.” https://www.bizimhikayemiz.org/ta-istanbul-03
Ve yine kitaplarla birlikte yürüme rotalarıyla deneyimleri çoğaltıyorlar.
“İstanbul'da yabancıyım (gülerek) yön duygum olmadığı için sürekli kayboluyorum ve sürekli çok yürüyorum, sürekli yürüyorum, sürekli kayboluyorum, başım dönüyor ve pes etmeden hepsiyle baş etmeye çalışıyorum, çok zor. … Hazırlıkta da şansıma halen arkadaşlığımız sürdüğü çok tatlı bir arkadaş edindim, hemen, hemen. O da asker ailesi babası albaydı, müzik yapmak istiyordu. Kız böyle çok tatlı, ilk birbirimiz görür görmez çok sevindik. Onunla hazırlıktaki o bir yıllık hazırlığı oryantasyon süreci gibi geçirdik. Benim için öyleydi. İstanbul'da gitmediğim yer kalmadı, öğrenci olarak yararlanabileceğim her türlü etkinlikten yararlandım. AKM'nin hiçbir etkinliğini kaçırmadan operalar, baleler, klasik müzik konserleri üye olabildiğim bütün kütüphanelere üye oldum. Alman Kültür’den Amerikan Kültür’üne kadar sergiler, konuşmalar. Şu anda çok yaygın, çok rahat öğrenciler o zaman bu kadar yoktu, biz olanları yakalamaya çalışırdık. Açık havadaki konserleri dışardan dinlemeye çalışırdık. Ama bu oryantasyon süreci bana çok iyi geldi”. https://www.bizimhikayemiz.org/ta-istanbul-04
Mekânların kaybı, derin hüzün, duygularımızın mekanları… cam kırıkları da var elbet.
“Ama sonra tabii İstanbul'a gelince anında şey oldu yani; güzel bir dönemiydi İstanbul'un. Sonra maalesef yani hiçbir şey kalmadı. O günden beri. 95’te geldim. Yani 25 yıl öncesi. Çok garip yani böyle nostaljik bir şey değil bu. Çok konuşuyoruz kendi aramızda da. Hani kendimize ait gündelik, gündeliğimize dair tek bir mekânım bile kalmamış olması yani çok garip bir kesinti ve çok sert bir kopuş hissi yani. Neyse... İstanbul'daki, var olmanın hani gerçekten az önce size anlattığım o hani üniversiteye geldiğimiz seneki hissettiğim, yani bir kadın olarak, evsiz bir kadın olarak yani burada var olmak çok güzeldi bir yandan. Ama mesela; bugünün İstanbul'un da olur mu? Çok emin değilim açıkçası.” https://www.bizimhikayemiz.org/ta-istanbul-23
“Böyle, İstanbul'u hep çok sevdiğimi düşündüm. Dediğim gibi, böyle çok nostaljik bir İstanbul'la büyütüldüm. Hani, yani ben işte 79 doğumluyum. 80'lerde, ben çocukken de eski İstanbul böyle miydi? Diye. Hani, yani zaten hep kaybettiğim bir şeyin içine doğduğumu düşündüm, bu kentin içine değil. … Çünkü, çocukluğumda vapura falan binmezdim de yani hani o gençliğimden; kendi hareketliliğimden beri yani bir denizin üstünü çok sevdim, bir de Beyoğlu'nu çok sevdim, İstanbul'da. Hani Beyoğlu zaten gerçekten kalmadı. O konuda sonsuz nostaljik olabilirim bence. Yani tanıyamıyorum hani bütün ara sokakları, her yeri avucumun içi gibi biliyordum hani orada büyüdüm ve hani orası da zaten yok yani hani ama yani 20 senedir yok belki hani bu bugün olmadı. Hani, onu yaşarken, çok o kenti kaybetmenin verdiği hayal kırıklığı sanırım. Yani hani evet çok kalabalıktı, çok betondu, çok boktandı, İstanbul hep İstanbul'du. Ama kendime ait hissettiğim, var edebildiğim hani yani hem kişisel hafızanın hem toplumsal hafızanın var olduğu yerler vardı. Şimdi, onlar da yok.” https://www.bizimhikayemiz.org/ta-istanbul-26
“Yani daha sonradan sokağın tehdit duygusu vermeye başlaması; gezi sonrası ve oradaki tehdit de polis şiddetinin hayatımıza bu kadar ani ve bu kadar şiddetli bir şekilde girmesinin getirdiği şok ve kaygı. Ama üniversite yıllarımın İstanbul'unda, benim için sokak; kaçtığım yerdi, güvende hissettiğim bir yerdi, kaybolabildiğim, görünmez olabildiğim, kendi zamanımda yaşayabildiğim bir yerdi. Çok seviyordum. Şimdi o bağı, o ilişkiyi kaybettim. Yani son birkaç yıldır, evden çıkmak istemiyorum. Mecbur kalmadıkça da çıkmıyorum. Çünkü sokak artık bana çok yenik hissettiriyor. Artık sokakta olma halimiz bizim istediğimiz, bizim kurguladığımız bir halde değil. Çok eksildi her şey ve o eksikliği görmek sokağa çıkıp, çok kalbimi kırıyor, o yüzden çıkmıyorum, evde oturuyorum (gülüyor).” https://www.bizimhikayemiz.org/ta-istanbul-22
“İstiklal Caddesi'nin yeni yeni hani güvenli sayılmaya başladığı, bir kültür sanat hayatının yeniden canlanmaya başladığı dönemdi. Şanslıydık, güzeldi. Bilar vardı oraya gidiyorduk seminerleri dinlemeye. 91’de falan. İstiklal Caddesi şeydi, yürümesi hani özellikle Galatasaray'dan sonrası tehlikeli bir yerdi yani korkarak yürünürdü. Ondan sonra işte yavaş yavaş oralarda Galatasaray, Tünel arasında barlar açılmaya başladı. Ondan sonra oralara gitmeye başladık falan. Sonra çok hızlı bir değişim oldu. Biliyorsun işte Beyoğlu'nda yani. Sonra hızla yükselip, hızla düşüşe (gülüyor) geçti. Dikkat çekti herhalde. Orada canlanan o hayatı öldürmek için ellerinden geleni yaptılar yani. Çok acı oldu yani Beyoğlu'nu kaybetmek. Orası benim bayağı mahallemdi. İstanbul'da hayatım orada başladı, geçti. Çok uzun yıllar orada yaşadım. … Hani pijama ile bile İstiklal Caddesi'nde çıkabilirim gibi hissederdim yani. Benimdi orası böyle, çok bana ait ve çok kendimi rahat hissettiğim bir yerdi. İşte, 2000'lerde itibaren, on sene falan sürdü o herhalde. 2000'lerden sonra başladı herhalde; böyle rahatsız hisseder olduk. Ve biz yavaş yavaş alan kaybetmeye başladık. En son işte Emek Sineması'nda, vahşileştiler iyice (gülüyor)… Hakikaten çok hala canımı acıtıyor ya orayı alamamış olmak yani (gülüyor). Alamamış olmak, kaybetmiş olmak. Çok sinir. Yani sürekli alan kaybediyoruz sanki. Önce bir yerlerde sıkışıyoruz. Ondan sonra oraları da kaybediyoruz. Yani kişisel olarak mesela, hani bunca yıllık hayatımda bayağı hırpalandık diye düşünüyorum. Zaten hani seçtiğimiz meslek, giderek alan kaybetti ve yok olmanın eşiğinde bir şey artık. Ondan sonra, işte sevdiğimiz yerlerden, yaşamayı sevdiğimiz yerlerden uzaklaştırılıyoruz falan. Böyle bir yani yeniklik hissi (gülüyor) oluyor tabii. Türkiye'de hakikaten insanın hevesini, şey yapması, coşkusunu, yaşama sevincini koruması kolay değil yani. Bilmiyorum kişisel bir şey mi bu benim için yoksa genel mi? Ama çabalıyoruz yani işte.” https://www.bizimhikayemiz.org/ta-istanbul-08